چرا Mint به پرطرفدارترين توزيع لينوکس تبديل شد؟

[Sohan Roh]

اشاره: ماهنامه شبکه - در آمارهای جدید سایت مرجع دیستروواچ، لینوکس مینت توزيع اوبونتو را به لحاظ محبوبیت پشت سر گذاشت. لینوکس مینت زمانی که محبوبیت اوبونتو در حال فزونی بود و اوبونتو با سرعت هر چه تمام‌تر از رقبای خود پيشي مي‌گرفت، منتشر شد...

در آمارهای جدید سایت مرجع دیستروواچ، لینوکس مینت توزيع اوبونتو را به لحاظ محبوبیت پشت سر گذاشت. لینوکس مینت زمانی که محبوبیت اوبونتو در حال فزونی بود و اوبونتو با سرعت هر چه تمام‌تر از رقبای خود پيشي مي‌گرفت، منتشر شد و پس از گذشت‌زمان اندکي، پله‌هاي ترقي را پشت سر‌گذاشت و در نهايت چندي پيش توانست برتر از توزيع پايه خود بايستد. هرچند آماري نظير تعداد جست‌وجو يا ميزان بازديد از صفحه مينت در سايت distrowatch.com نمي‌تواند براي اثبات برتري يک توزيع ملاک مناسبي باشد، اما در هر صورت نمي‌توان منکر محبوبيت و موفقيت روز‌افزون توزيع‌مينت شد. در اين مقاله ويژگي‌هايي را که عامل اين محبوبيت بوده‌اند،‌ بررسي خواهيم کرد.

تا پیش از تجاری شدن انتشار دیسک‌های ردهت، ردهت محبوب‌ترین و پرکاربرد‌ترین توزیع لینوکسی بود. پس از ردهت ۹،‌ دیگر دیسک‌های ردهت بدون داشتن یک حساب‌کاربری در شبکه ردهت (RHN) قابل دانلود نبودند و عضویت در شبکه ردهت نیز مستلزم پرداخت حق عضویت بود. بنابراين بسیاری از کاربران ردهت به سمت فدورا رفتند. فدورا انتخاب خوبی برای این دسته از کاربران قدیمی ردهت بود. در آن زمان دبیان نیز به محبوبیت خوبی رسیده و برای خود کاربرانی دست و‌پا کرده بود. البته توزیع‌های ریز و درشت دیگری نیز وجود داشتند، اما هیچ کدام نمی‌توانستند یک کاربر مبتدي را که با شنیدن نام لینوکس می‌خواهد آن را آزمايش کند، به سمت خود جذب کنند. کار با دبیان و فدورا به اندازه کافی دشوار بود. در این هنگام اوبونتو با راهبرد خود وارد شد. اوبونتو با استفاده از مخازن پر برنامه دبیان، می‌خواست کاری کند که دبیان برای کاربران مبتدي قابل استفاده باشد. سرمایه میلیونی مارک شاتل‌ورث که خود از توسعه‌دهندگان دبیان بود برای تأسیس شرکت کانونیکال به عنوان پشتیبان و توزیع‌کننده رسمی اوبونتو و جذب توسعه‌دهندگان و برنامه‌نویسان داوطلب برای اين توزیع همگی به سرعت اوبونتو را به محبوب‌ترین توزیع لینوکسی دسکتاپ تبدیل کردند. محبوبیت اوبونتو رو به فزونی بود و تعداد افرادی که این نام را در گوگل و سایت مرجع سیستم‌عامل‌های آزاد (distrowatch.com) جست‌وجو می‌کردند، روز‌به روز بیشتر می‌شد. اما دو سال پس از آن Clement Lefebvre لینوکس مینت را که بر پایه اوبونتو بود، معرفی کرد. در آن زمان کسی فکرش را نمی‌کرد که یک توزیع زیر مجموعه اوبونتو بتواند از خود اوبونتو محبوب‌تر شود. در این مقاله می‌خواهیم دلایلی را که باعث شده تعداد دفعات جست‌وجوی لینوکس مینت نسبت به اوبونتو در سایت مرجع دیستروواچ بیشتر شود، بررسی کنیم.

اهمیت به خواست کاربران
یکی از بخش‌هایی که در جذب کاربر و نگه‌ داشتن او بیشترين تأثیر را دارد، احترام به خواست وي است. اوبونتو با احترام به خواست کاربران توانست برای خود محبوبیت دست و پا کند. کاربران مبتدي لینوکس، یک توزیع پایدار مانند دبیان با یک گرافیک زیبا می‌خواستند که اوبونتو چنين توزيعي را در اختیارشان‌قرار داد. کاربران می‌خواستند تا لینوکس محبوبشان در فاصله‌های زمانی کوتاه‌تری منتشر شود که اوبونتو با بازه انتشار شش‌ماهه این نیاز آنان را نیز برطرف می‌کرد. اما اوبونتو نمی‌توانست برخی از نیازهاي دیگر را برطرف کند. براي نمونه، کاربران نیاز داشتند تا لینوکس مورد استفاده آن‌ها بتواند فایل‌های فلش یا موزیک mp3 مورد علاقه آن‌ها را پخش کند، اما از آنجا که فلش و فرمت‌های صوتی و تصویری مانند mp3، avi و ... دارای حق اختراع انحصاري هستند و کانونیکال که توسعه‌دهنده، پخش‌کننده و پشتیبان اوبونتو است، با استفاده از این فرمت‌ها ممکن است خود را در معرض شکایت دارندگان حق مالکیت این‌گونه حق‌اختراع‌ها قرار دهد، اين شرکت نمی‌تواند چنين برنامه‌هايي را به صورت پیش‌فرض در توزیع خود قرار دهد.

از سوي دیگر، مینت یک توزیع ایرلندی است که شرکت تجاری خاصی پشتیبان آن نیست و چند نفر توسعه‌دهنده علاقه‌مند به صورت شخصی و با استفاده از برنامه‌های آزادی مانند VLC و کدک‌های آزاد (مانند پلاگین‌های Gstreamer) امکان پخش فايل‌هاي چندرسانه‌اي با فرمت‌هاي مختلف را روي اين توزيع برای کاربران به ارمغان مي‌آورند. البته، اگر امکان استخراج فایل‌های rar و نصب جاوا و دیگر امکاناتی را که توزیع‌هایی مانند اوبونتو و فدورا نمی‌توانند به صورت پیش فرض در توزیع خود داشته باشند و حتی‌ نمی‌توانند آن را روی مخازن رسمی خود نیز میزبانی کنند، به اين قابليت‌ها بيافزاييم می‌توانیم ببینيم مینت تا چه اندازه کار نصب پلاگین‌ها و برنامه‌های اضافی را برای کاربران خود کم کرده است. اگر چه توزیع‌هایی مانند اوبونتو، فدورا و... روی بازدهی و کارایی توزیع‌شان مانور می‌دهند، اما مینت نیاز و سلیقه کاربران خود را ترجیح می‌دهد. براي نمونه، زمانی که اعلام شد اوبونتو و فدورا از امپاتی (Empathy) به عنوان برنامه پیام‌رسان فوری پیش فرض خود استفاده می‌کنند، زیرا امپاتی بهتر با میزکار گنوم ترکيب می‌شود، پیجین (Pidgin) یک سر و گردن بالاتر از امپاتی بود و البته هنوز هم امپاتی نتوانسته در تعداد پلاگین‌ها به پای پیجین برسد. پیجین تا آن زمان به صورت پیش فرض در تمامی توزیع‌ها استفاده می‌شد و پلاگین‌های بسیاری برای آن وجود داشت، اما پشتیبانی از گفت‌وگوي تصویری کافی بود تا برخی پیجین را فدای امپاتی‌کنند. اگر‌چه پیجین بلافاصله امکان گفت‌وگو تصویری را به فهرست ویژگی‌های خود افزود، اما نتوانست نظر این توزیع‌ها را عوض کند. این جایگزینی اما به مذاق بسیاری از کاربران گنوم خوش‌نیامد. انتخاب مینت در اینجا کاملاً مشخص بود؛ مادامی که کاربران برنامه‌ای را دوست ندارند، از آن استفاده نمی‌کنیم. پيجین با کلی امکانات و افزونه،‌ پیام‌رسان فوری پیش فرض مینت باقی‌ماند، اما امکان نصب امپاتی هم به کاربران داده شد.

نمونه دیگر را می‌توان در عدم تغییر مکان کلید‌های کنترلی پنجره‌ها (Maximize، Minimize، Close) دانست. اوبونتو در یک اقدام انتحاری کلید‌های کنترلی پنجره‌ها را از گوشه سمت راست بالای پنجره‌ها به سمت چپ کشاند و به هیچ وجه درخواست کاربران نیز نتوانست اوبونتو را از این تصمیم خود منصرف کند؛‌ زیرا اوبونتو معتقد است، سمت چپ پنجره و جایی که دیگر منوها در آن قرار دارند مکان بهتری برای این کلیدها است که باعث حرکت کمتر ماوس برای رفتن به این نقاط می‌شود. اما مینت به مکان کلیدهای کنترلی پنجره‌ها دست نزد و برای احترام به خواست کاربرانی که مایلند تا این دکمه‌ها را در سمت چپ پنجره‌ها ببینند به کمک یک برنامه ساده که گروه توسعه دهنده مینت نوشته بود، این امکان را فراهم کرد.

رابط گرافیکی
رابط گرافیکی هم مورد دیگري است که کاربران لینوکسی توجه زیادی به آن دارند. اوبونتو توزیع خود را با میزکارهای گنوم، KDE ، XFCE و دیگر میزکارهای محبوب منتشر می‌کند، اما میزکار پیش فرض آن گنوم است. تا پیش از انتشار گنوم۳ اوضاع بر وفق مراد همه «گنوم کارها» بود، اما پس از انتشار آن، گنومی‌ها چند شاخه شدند، توزیع‌هایی مانند فدورا به استفاده از گنوم۳ با پوسته گنوم-شل (‌که پوسته رسمی تیم گنوم است) روی آوردند و گنوم۲ را به کلی از رده خارج کردند. اوبونتو با تیم توسعه گنوم بر سر استفاده از گنوم- شل اختلاف پیدا کرد و پوسته خود را با نام یونیتی روی اوبونتو مورد استفاده قرار داد. این پوسته ابتدا روی گنوم سری۲ و سپس روی گنوم۳ مورد استفاده قرار گرفت. در این زمان بود که مینت می‌توانست با یک انتخاب درست هر سه دسته این کاربران را به سمت خود جذب کند یا با انتخابي اشتباه، دو گروه را از خود براند. از آنجا که مدت زمان کمی از انتشار گنوم۳ می‌گذشت و توسعه‌دهندگان مینت ۱۱می‌دانستند که کاربران با تغییرات ( آن هم به صورت کلی) مخالفت می‌کنند، از همان گنوم سری۲ به همراه منوی ساده شده خود استفاده کردند. در انتشار بعدی، مینت از گنوم۳ به همراه پوسته گنوم-شل همزمان با منوی سنتی گنوم۲ استفاده کرد. دسترسي به منوی سنتی مینت از پنل پایین منتهی الیه سمت چپ و دسترسی به منوي پوسته گنوم هم از پنل بالا منتهی الیه سمت چپ امکان پذیر بود. ترکیب دو سری منوی جدید و سنتی مینت خود جلوه جدیدی به مینت ۱۲ داد (شکل1).

شکل 1- نمونه منوي مينت با تم تيره‌رنگ

مینت منوی سنتی گنوم سری ۲ را دوست نداشت و منوی ساده‌شده خود را که از قضا مورد استقبال نیز قرار گرفت، ساخت. این منو بسیار ساده شده بود و به کاربرانی که تازه از ویندوز مهاجرت کرده بودند، کمک می‌کرد تا بتوانند به راحتی برنامه مورد نظر خود را بیابند و با آن کار کنند. همان‌گونه که انتظار می‌رفت، مینت گنوم- شل را برای استفاده توسط کاربران تازه‌کار دشوار می‌دید و به همین دلیل نیز پروژه‌ای به نام دارچین (‌Cinnamon) را آغاز کرد تا گنوم-شل را (‌‌همانند منوی سنتی گنوم سری۲) طوری تغییر دهد که هم به منوی سری قبلی شباهت داشته باشد و هم این که زیبایی و طراوت گنوم۳ را حفظ کند. اگرچه این پروژه در ابتدای راه است، اما با توجه به سوابق لینوکس مینت در چنین کارهايي، پروژه‌ای با پاياني موفق به نظر می‌رسد.

شکل 2- ظاهر ميز کار نسخه جديد مينت 12

برنامه‌های مینت
یکی از دلایل موفقیت توزیعی مانند دبیان و اوبونتو وجود بسته‌های زیاد در مخازن آن‌ها است. دبیان و اوبونتو با داشتن حدود ۳۵ هزار بسته و برنامه در مخازن خود دارای غنی‌ترین مخازن نرم‌افزاری اپن‌سورس هستند. مینت نیز از همان ابتدا پایه کار خود را روی اوبونتویی بنا نهاد که خود بر پایه دبیان بود و می‌توانست از آن مخازن عظیم استفاده کند. اما اشتباهی که مینت آن را انجام نداد (و باعث موفقیت آن نیز شد) این بود که خود بسته‌ها را از کدهای منبع و مخصوص توزیع خود کامپایل نکرد. این کار به نیرو و زمان زیاد نیاز دارد و کار به روز نگه داشتن بسته‌ها و برنامه‌ها نیز کار بسیار پر هزینه‌ای است. در حقیقت، مینت نمی‌خواست یک توزیع جدید بر پایه دبیان یا اوبونتو داشته باشد، بلکه می‌خواست یک اوبونتوی سفارشی‌ شده داشته باشد که خواست طیف زیادتری از کاربران را پوشش دهد.

اگرچه مینت در انتخاب اوبونتو و مخازن نرم‌افزاری آن برای سفارشی‌سازی درست عمل‌کرده بود، اما تعداد کاربران زیاد دبیان را نمی‌توانست از نظر خود دور کند. کاربران دبیان تأکید دارند که بسته‌های دبیان پایدارتر از بسته‌های اوبونتو هستند. برای جذب این دسته از کاربران دبیانی، مینت شاخه مخازن ناپایدار دبیان را به عنوان یک پایه دیگر برای ساختLMDE (سرنام (Linux Mint Debian Edition انتخاب کرد. از آنجا که این شاخه دبیان همواره جدیدترین بسته‌ها را دارد و هیچ وقت به قول دبیانی‌ها برای انتشار نسخه جدید دبیان freeze نمی‌شود، بنابراین لینوکس مینت می‌توانست توزیعی را منتشر کند که با یک بار نصب برای همیشه قابل استفاده باشد و به انتشارهای با سیکل چند ماهه نیازی نباشد. استفاده از سيستم انتشار مداوم يا Rolling release نتیجه این فکر لینوکس مینت بود که اگرچه از نظر تئوری پروژه موفقی به نظر می‌رسد، اما در عمل تا رسیدن به مرحله موفقیت کامل و حذف کامل سیکل‌های انتشار ۶ ماهه به نظر راه زیادی در پیش دارد.

رنگ و لعاب
مینت در ابتدا کاربران مبتدي و تازه مهاجرت کرده را هدف گرفته بود و برای کمک به آن‌ها در جهت هر چه سریع‌تر انجام‌دادن کارهای تحت لینوکس‌ برنامه‌های کوچک، اما مفیدی را نوشته بود تا بتواند آن‌ها را برای رسیدن به اهدافشان یاری‌کند. ابزارهايي نظيرMintDesktop ،Mintnanny ،Mintwelcome و Mintmenu از جمله برنامه‌هایی هستند که لینوکس مینت برای ساده‌سازی بیشتر و نیاز کمتر کاربران به دستورات خط فرمان توسعه‌داده است. تم‌های زیبای لینوکس مینت با ظاهر آلومینیومی و رنگ نعنایی خود به همراه آهنگ اختصاصی شروع و پايان نشست ميزکار و همچنین پس زمینه‌های میزکار و گراب زیبا از دیگر دلایلی بودند که باعث شدندکاربران، لینوکس مینت را به اوبونتو ترجیح دادند.

جمع‌بندي
لینوکس مینت با شناخت هر چه بیشتر هدف و همچنین شناسایی نیازها و بازخوردهاي کاربران و احترام به خواست آن‌ها توانست بسیاری از کاربران اوبونتو، دبیان و توزیع‌های دیگر را به خود جذب کند و توزیع موفقی شود. در حقیقت‌کاری را که اوبونتو در سال ۲۰۰۴ با دبیان انجام داد، لینوکس مینت با خود اوبونتو انجام می‌دهد؛ یعنی استفاده از بسته‌های توزیع بالادستی و جذب کاربران به سمت خود. به نظر می‌رسد، لینوکس مینت قصد دارد همین روند را ادامه دهد و حتی با توجه به منبع مالی خوبی که از اعانه (Donation) کاربران تأمين مي‌شود و جذب تبلیغات و اسپانسر، هيچ‌گاه خیال کامپایل تمام بسته‌ها و انتشار یک توزیع به تمام معنا را نداشته باشد.