راهکارهايي براي بازيابي اطلاعات
بعضي اوقات از دست دادن برخي فايل ها و اطلاعات خيلي دردناک و حتي فکر کردن به آن هراس انگيز است. گاهي فايل ها به صورت تصادفي و بر اثر يک سهل انگاري از دست مي روند، مانند پاک کردن پوشه حاوي عکس هاي تعطيلات گذشته به تصور اين که از آن ها پشتيبان گيري شده است. بعضي مواقع هم از دست دادن اطلاعات صرفاً به دليل بدشانسي است، مانند زماني که ويندوز کرش شده و بوت نمي شود و گاهي هم دليل اصلي از دست دادن فايل ها، ويروس ها و ديگر بدافزارها هستند.
در اين نوشتار به شما ياد خواهيم داد که چگونه فايل هاي از دست رفته را بازيابي کنيد. بعضي اوقات مشکلي براي سيستم به وجود مي آيد که براي برطرف کردن آن بايد به سراغ راهکارهاي تجاري( استفاده از نرم افزارهاي پولي) رفت. البته، در اين نرم افزارها،روش هاي خوبي هم وجود دارد که مي تواند به برطرف کردن اين مشکل کمک بسزايي بکند. مخاطبان اصلي اين نوشتار بيشتر کاربران ويندوزهاي اکس پي و ويستا هستند، اما در صورتي که از سيستم عاملي غير از اين دو نيز استفاده مي کنيد، بد نيست بدانيد راهکارها و توصيه هاي اين نوشتار ممکن است براي شما هم مفيد و کاربردي باشد.
سطل زباله ويندوز نخستين ايستگاه
شايد ساده به نظر آيد، اما اولين جايي که پس از از دست دادن فايل ها بايد بازبيني شود، سطل زباله ويندوز است. در حقيقت، اين سطل زباله بخشي از هارد ديسک است که فايل هاي پاک شده از سوي هريک از کاربران ويندوز را پيش از حذف از روي کامپيوتر در خود جاي مي دهد( البته به روش استاندارد). به صورت پيش فرض فضاي اختصاص يافته به سطل آشغال ده درصد از حجم هريک از پارتيشن هاي هارد ديسک تا سقف 3/99 گيگابايت است.
اين فضا در ويستا معادل ده درصد از هر پارتيشن با حجم اوليه چهل گيگابايت به اضافه پنج درصد از فضاي بالاتر از اين مقدار در هر درايو است. براي نمونه، براي هارد ديسک هاي جديد 1/5 ترابايتي اين فضا تا بيش از 75 گيگابايت متغير باشد. بازيابي فايل ها از سطل آشغال همان طور که مي دانيد با راست کليک روي فايل يا فايل هاي از دست رفته و استفاده گزينه Cut يا Restore امکان پذير است براي تغيير اندازه پيش فرض سطل زباله، کافي است روي آيکون سطل زباله راست کليک کرده و پس از انتخاب Properties از طريق دکمه لغزان در منوي باز شده، اقدام کنيد.
در ميان سايه ها
کاربران ويستا راه ديگري براي بازگرداندن فايل ها و پوشه هاي حذف شده دارند. Shadow Copy ابزاري است که در نسخه هاي Ultimate و Business ويستا وجود دارد. اين ابزار به صورت دوره اي، از تمام فايل ها و پوشه هاي روي هارد ديسک تصويري بر مي دارد. اين ابزار به صورت روزانه يا گاه به گاه يک System Restore Point ايجاد مي کند. به خاطر داشته باشيد چنانچه System Restore غير فعال شده باشد، اين قابليت نيز کار نمي کند.
بايد مطمئن شويد که System Restore براي تمام درايورها فعال است. براي اين منظور از بخش Control Panel به System Maintenance برويد، سپس System و System Protection را انتخاب کرده و پس از آن درايوهاي مربوطه را تيک بزنيد.
تفاوت ميان نسخه هاي ( تصاوير) ذخيره شده، آن را به قابليتي مؤثر و مفيد تبديل کرده است. نقطه عطف ماجرا آنجا است که مي توانيد نسخه هاي پيشين يک فايل يا فايل هاي گمشده را با مرور نسخه هاي پيشين پوشه حاوي آن بازيابي کنيد. براي دسترسي به Shadow Copy روي يک فايل يا پوشه راست کليک کرده و از منوي باز شده گزينه Restore Previous Versions را انتخاب کنيد. نسخه اي از فايل يا پوشه اي را که مي خواهيد بازيابي کنيد، انتخاب و سپس دکمه Restore يا کليد Copy را بزنيد. به خاطر داشته باشيد که چنانچه فايل ها و پوشه ها براي مدت طولاني تغيير نکرده باشند، ممکن است هيچ نسخه پشتيباني در System Restore Point ثبت نشده باشد.
خبر خوش براي کاربران نسخه هاي ديگر ويستا اين است که سرويس Shadow Copy در نسخه هاي Home Basic و Premium فعال شده است، اما به طور مستقيم در دسترس کاربر نيست. اگرچه ابزار رايگان Shadow Explorer(www.shadowexplorer.com) نقايص آن را اصلاح مي کند و امکان استفاده از اين ويژگي را براي کاربر فراهم مي سازد
متأسفانه تنها فايل هاي حذف شده از هارد ديسک به سطل آشغال ويندوز مي روند و اين اتفاق در مورد منابع ديگر مانند کارت هاي حافظه و حافظه هاي فلش رخ نمي دهد. سطل آشغال ويندوز همچنين در مورد فايل هايي که بر اثر آلودگي ويروسي يا سيستم فايل آسيب ديده از دست رفته اند، کمکي به کاربر نمي کند.
اما خوشبختانه کار به اينجا ختم نمي شود، برنامه هاي متعددي در دسترس هستند که مي توانند در زنده کردن اطلاعات از دست رفته به کاربر کمک کنند و بسياري از آن ها نيز رايگان هستند. براي نمونه، مي توان از Recuva نام برد. اين نرم افزار به جزء سي دي و فلاپي قادر به بازيابي فايل هاي حذف شده از هر منبعي حتي پخش کننده هاي همراه است. مانند همه ابزارهاي بازيابي، Recuva روي منبعي که فايل ها از آنجا حذف شده اند، کار مي کند. به اين دليل که در اغلب موارد فايل ها به طور کامل از روي سيستم پاک نمي شوند، حتي پس از فرمت شدن منبع ميزبان، فايل ها باز هم قابل بازيابي هستند. سيستم فايلي فقط مکان فايل ها را نشانه گذاري مي کند( فايل ها زماني به صورت کامل از روي سيستم پاک مي شوند که موقعيت سابق آن ها روي منبع ذخيره سازي بازنويسي شود).
هنگامي که متوجه بروز مشکل شديد از کار با هارد ديسک يا هر نوع حافظه اي که فايل ها روي آن ذخيره شده اند( بوده اند)، دست برداريد. از نصب هر نوع نرم افزار بازيابي يا هر چيزي که ممکن است به بازنويسي فايل ها روي حافظه مربوطه منجر شود، خودداري کنيد. در صورتي که فايل ها روي درايو اصلي هارد ديسک هستند، شايد لازم باشد هارد ديسک را به طور موقت به يک کامپيوتر ديگر متصل کنيد. يک حافظه USB در اين مواقع به کاربر کمک شاياني مي کند.
ساده ترين راه استفاده از Recuva کار با ويزارد آن است. با Recuva مي توانيد نوع فايل يا فايل هايي را که قصد داريد بازيابي شوند، مشخص کنيد( براي نمونه، عکس، مدارک يا هر چيزي). به همين ترتيب مي توانيد منبع مورد نظر براي اسکن و بازيابي را به Recuva معرفي کنيد( براي نمونه، حافظه USB، يک پوشه مشخص يا جايي که اطلاعات در آنجا بوده اند). اگر اسکن در بازيابي فايل مورد نظر شما، ناموفق بود، اسکن را دوباره تکرار کنيد، اما اين بار با گزينه Deep Scan که اسکن دقيق تر و عميق تري را براي شما انجام مي دهد( البته بيشتر نرم افزارهاي بازيابي قادر به بازيابي از درايوهاي نوري مانند سي دي و .... نيستند).
اگر به امکانات بيشتري براي اسکن نياز داريد، براي نمونه، توانايي اسکن براي فايل هايي با پسوند مشخص( mp3). استفاده از ويزارد را فراموش کنيد و از واسط کاربري خود نرم افزار استفاده کنيد. هنگامي که عمليات اسکن کامل شد، فهرستي از فايل ها به کاربر نمايش داده مي شود.
هرکدام با يکي از رنگ هاي چراغ راهنمايي و رانندگي: سبز به معني امکان بازيابي کامل فايل، رنگ نارنجي به معني آن که فايل به صورت ناقص قابل بازيابي است و قرمز يعني فايل قابل بازيابي نيست. فايل هاي نارنجي و قرمز يعني بخشي از فايل يا تمام فايل بازنويسي شده است. براي انجام عمليات بازيابي، فايل هاي مورد نظر از فهرست را علامت تيک بزنيد، سپس کليد Recuva را زده و آدرس محل ذخيره فايل ها پس از بازيابي را مشخص کنيد. دقت داشته باشيد که محل ذخيره فايل ها همان درايو يا منبعي نباشد که قرار است فايل هاي آن بازيابي شوند.
بازيابي از ديسک هاي نوري
متأسفانه بيشتر نرم افزارهاي بازيابي قادر به بازيابي از درايوهاي نوري مانند CD، DVD و ... نيستند. ديسک هاي نوري مانند هارد ديسک ها و حافظه هاي USB از سيستم هاي فايلي متنوع و منحصر به خودشان استفاده مي کنند، مانند ISO 9660 يا UDF به جاي FAT16، FAT 32 و NTFS. با وجود اين، نرم افزارهاي اختصاصي بسياري براي بازيابي فايل ها از انواع ديسک هاي نوري در دسترس است، مانند CD Recovery Toolbox Free و ISO Buster.
ما ISO Buster را براي تست و بررسي انتخاب کرديم. در ادامه يک CD-R حاوي 250 مگابايت اطلاعات آماده کرده و روي سطح آن با پيچ گوشتي خراش هاي به نسبت بزرگي ايجاد کرديم. ويندوز به هيچ وجه نتوانست ديسک نوري را بخواند، اما ISO Buster با موفقيت سيستم فايلي را بررسي کرد و سپس فهرستي از فايل ها و پوشه ها را به نمايش گذاشت( تصوير 4).
از فهرست به نمايش در آمده، در مقابل بسياري از عناوين علامت تيک قرار داديم، سپس راست کليک کرده و گزينه Extract Objects را انتخاب کرديم. پس از گذشت دوازده ساعت، در حالي که کمتر از 25 درصد فرآيند بازيابي کامل شده بود، روي Cancelکليک کردم و در عوض تنها سيزده عکس از محتواي CD را براي بازيابي انتخاب کردم. اين اسکن حدود نود دقيقه به طول انجاميد. سه تا از عکس ها به صورت سالم بازيابي و ذخيره شدند. همين تست را با نرم افزار Active@Undelete7 ( يکي از معدود نرم افزارهايي که توانايي بازيابي از هارد ديسک و درايو نوري را دارد) تکرار کردم. اين نرم افزار تنها عنوان اصلي را پيدا کرد و در بازيابي ديگر اطلاعات روي CD ناتوان بود.
CD Recovery Toolbox Free نيز عملکرد خوبي از خود نشان نداد. در صورت تمايل مي توانيد اسکن را دوباره و پس از رفع برخي از آسيب هاي جدي ديسک انجام دهيد.
UBCD4Win، راهکاري ديگر
آيا تا به حال با مشکل عدم بوت ويندوز مواجه شده ايد؟ در اين حالت به احتمال زياد بوت لودر يا رکورد اصلي بوت دچار آسيب شده است. در اين مواقع چنانچه هارد ديسک را به کامپيوتر ديگري متصل کنيد، قادر خواهيد بود فايل هايتان را از اين طريق بازيابي کنيد.
در اين صورت چنانچه با پيچ گوشتي به جان کامپيوترتان بيفتيد، چيزي عايدتان نمي شود. در عوض راه حل بهتر استفاده از UBCD4Win( Ultimate Boot CD for Windows) است( تصوير 5). اين راهکار، شامل بخشي از عمليات نصب ويندوز اکس پي است و نرم افزار بدون دخالت هارد ديسک به طور مستقيم از روي CD اجرا مي شود. با استفاده از يکي از مدير فايل هاي موجود، قادر هستيد فايل هاي خود را روي يکي از منابع کارت حافظه، هارد ديسک اکسترنال يا DVD کپي کنيد.
براي شروع سازنده UBCD4Win را دانلود کنيد. اين همان چيزي است که CD قابل بوت را مي سازد. فقط دستورالعمل ها را يک به يک دنبال کنيد( البته به يک CD نصب ويندوز اکس پي نيز نياز داريد).
همچنين اگر کامپيوتر شخصي خودتان دچار مشکل شده است و ويندوز بالا نمي آيد، بايد نرم افزار سازنده ديسک نوري قابل بوت UBCD4Win را روي کامپيوتر ديگري اجرا کنيد. پس از ساخت ديسک نوري قابل بوت UBCD4Win در تنظيمات بايوس کامپيوتر خودتان اولين بوت را به درايو نوري اختصاص دهيد و سيستم را با UBCD4Win بوت کنيد. آنچه مشاهده مي کنيد، محيط آشناي ميز کار اکس پي است.
بيشتر از 150 نرم افزار رايگان براي استفاده هاي غير تجاري وجود دارد. به طور قطع، يک سوئيت از نرم افزارها براي بازيابي فايل هاي حذف شده و همچنين نرم افزارهايي براي اصلاح اشکالات و نقايص بوت ويندوز( براي نمونه MbrFix) در اين نرم افزار وجود دارد.
ديسک هاي زنده قابل بوت
يکي از اشکالات UBCD4Win اين است که فقط براي کاربران ويندوز اکس پي ارائه شده است. اگر شما از ويستا استفاده مي کنيد، باز هم مي توانيد از UBCD4Win استفاده کنيد( با وجود اين، بايد از اجراي ابزارهاي تعمير و اصلاح بوت خودداري کنيد). همچنين مي توانيد از ابزارهاي مبتني بر ويستا مانند Vista PE( http://vistape.net) يا Windows PE( www.snipurl.com) استفاده کنيد. همچنين يک ويرايش مبتني بر لينوکس از نرم افزار Ultimate Boot CD ( www.ultimatebootcd.com) وجود دارد که کاربران لينوکس مي توانند از آن استفاده کنند. لينوکس صدها توزيع زنده دارد. اين توزيع هاي زنده مانند UBCD4Win به طور مستقيم از روي CD اجرا مي شوند و نيازي به نصب ندارند.
هرکدام از اين توزيع ها ابزارهايي براي بازيابي فايل ها دارند، اما اين ابزارها براي بازيابي فايل ها از درايوهاي با سيستم فايلي ويندوز کار نخواهند کرد، زيرا آن ها براي سيستم هاي فايلي لينوکس( Reiser FS، EXT 3 و ...) طراحي و پياده سازي شده اند، اما براي پشتيبان گيري از فايل هاي سالم در پارتيشن هاي ويندوزي مشکل وجود ندارد.
تقريباً مي توان گفت هريک از توزيع هاي لينوکس براي رفع نيازها کافي است، اما براي بازيابي فايل ها بهتر است به سراغ دانلود يکي از لينوکس هاي کوچک و با کاربري ساده اي که سريع دانلود و اجرا مي شوند، برويم.
