زیر و بم شبکه الکترونیکی پرداخت کارتی/چرا واریز آنی وجه متوقف شد
خبرگزاری فارس: مدیر عامل شرکت شبکه الکترونیکی پرداخت کارتی (شاپرک) با تشریح روند کاری این شبکه، ضرورت و دلایل توقف واریز وجه از حساب خریدار به فروشنده در خریدهای کارتی گفت: واریز آنی وجه یک مزیت در نظام بانکداری نیست. خبرگزاری فارس: زیر و بم شبکه الکترونیکی پرداخت کارتی/ چرا واریز آنی وجه متوقف شد
طی چند سال گذشته ایران جزو معدود کشورهای جهان بوده که نظام پرداخت در آن به صورت آنی عمل می‌کرد و فروشنده به محض فروش کالا و پرداخت وجه توسط خریدار از طریق ابزارهای نظام پرداخت الکترونیکی، پول را در حساب خود می‌دید چرا که خلاف تصور عمومی در کشور ما، این رویه نه تنها یک حسن به حساب نمی‌آید بلکه اشکالات فراوانی بر آن وارد است و تهدید بزرگی نیز برای تداوم این خدمات خواهد بود.
طی سال‌های اخیر به علت رقابت غیر اصولی بانک‌ها در کشور، فروشندگان به محض اینکه کالایی را می‌فروختند و معادل وجه آن توسط خریدار از طریق پایانه فروش یا همان pos پرداخت می‌شد، حساب خود را مثبت می‌دیدند و به عبارتی واریز آنی صورت می‌گرفت.
** پرداخت آنی و الکترونیکی وجه از منظر بانک‌های دنیا
سامان قطبی، مدیر عامل شرکت شبکه الکترونیکی پرداخت کارت (شاپرک) در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی باشگاه خبری فارس «توانا» اظهار داشت: پرداخت آنی در حالی به عنوان یک مزیت در نظام بانکداری الکترونیکی ایران مطرح می‌شود که استانداردهای بین‌المللی و نظام‌های بانکداری الکترونیکی پیشرفته در جهان که قطعاً از نظر سابقه و زیرساخت‌های خدماتی و ارتباطی بسیار پیشرفته تر از ایران است، چنین روشی را صحیح نمی‌دانند و از آن به عنوان یک نقطه منفی در نظام بانکداری یاد می‌کنند.
قطبی افزود: در هر فرآیند خرید و فروش، بازیگرانی قرار دارند که حفظ و رعایت حقوق آن‌ها برای سلامت فرآیند و استاندارد بودن تبادل لازم است؛ به عبارت دیگر اگر فرآیند خرید و فروش به گونه ای تعریف شود که حقوق هر یک به صورت کامل رعایت نشود؛ این فرآیند از استانداردهای قانونی، عرفی و حتی شرعی لازم برخوردار نیست. این قاعده در مورد فرآیند پرداخت وجه کالای خریداری شده توسط خریدار از طریق نظام‌های پرداخت الکترونیکی مانند پایانه های خرید نیز صادق است.
وی افزود: بنا بر نظر کارشناسان، وجه کالا یا خدمت خریداری شده زمانی به صورت کامل باید پرداخت شود که سیکل یا فرآیند خرید کامل و سالم طی شده باشد؛ از این رو شرایطی مانند آنچه تاکنون در پرداخت پول از طریق پایانه های فروش جاری بود و معادل وجه پرداختی به صورت آنی در حساب فروشنده قرار می‌گرفت؛ دارای اشکال بود چرا که به علل گوناگون ممکن بود عمل خرید موفق صورت نمی‌گرفت.
به گفته وی، در چنین شرایط مفروضی که البته وقوع آن به هیچ وجه غیر محتمل هم نیست؛ در صورت واریز آنی وجه به حساب فروشنده در واقع حقی ضایع شده یا حداقل این است که فروشنده معادل وجهی را به صورت آنی دریافت کرده که کالا یا خدمت متناسب آن را ارائه نداده از این رو توقف واریز آنی به هر دلیلی که صورت گرفته باشد از دیدگاه کارشناسان موجب ایجاد تعادل منطقی در فرآیند خرید و فروش است.
مدیرعامل شاپرک افزود: از بعد عملیاتی نیز توقف واریز آنی ضروری است چرا که در عملکرد موفق سامانه شاپرک با کاهش مغایرت مالی تراکنش‌هایی که زاییده واریز آنی است؛ نقش بسزایی خواهد داشت.
وی گفت: در جریان انتقال آنی بارها شاهد بوده‌ایم که در هنگام پرداخت معادل وجه، تراکنش به هر علتی انجام نمی‌گرفت یا با وجود کسر معادل قیمت از حساب خریدار، حساب فروشنده مثبت نمی‌شد؛ در مواقع دیگر شاهد بودیم که به اشتباه ارقامی بیش از قیمت کالا از حساب خریدار کسر می‌شد یا اساساً تراکنش انجام نمی‌گرفت. وقوع این دست مشکلات خصوصاً در ایام خاصی شدت می‌گرفت و همزمان با افزایش حجم و تعداد تراکنش‌ها، شاهد بالا رفتن مغایرت‌های پرداخت آنی بودیم.
وی ادامه داد: با توقف واریز آنی وجوه، این مشکلات برطرف یا به حداقل ممکن می‌رسد چرا که تبدیل فرآیند واریز آنی به واریز با تأخیر چند ساعته، امکان و فرصت رفع مغایرت‌ها، پخش تراکنش‌ها در بازه زمانی مناسب‌تر و تصحیح برخی تراکنش‌ها را فراهم می‌آورد بنا بر این توقف واریز آنی در حقیقت سلامت تبادل را افزایش می‌دهد.
** لزوم اصلاح و تغییر برخی فرآیندهای بانکداری در کشور
مدیر عامل شاپرک با اشاره به قوانین ناظر بر نظام‌های پرداخت در کشور گفت: مرور قوانین و دستورالعمل‌های موجود در ایران که تا حدود زیادی منطبق یا برگرفته از استانداردهای بین‌المللی بانکداری است؛ نشان می‌دهد که برخی رویه های ساری و جاری در حوزه نظام‌های پرداخت در کشور ما نیازمند نظارت‌های قانونی و اعمال استانداردهای امنیتی بیشتری هستند که یکی از این موضوعات، فرآیند پرداخت از طریق پایانه های فروشگاهی است.
وی در تشریح روندی که تا پیش از فعالیت شبکه الکترونیکی پرداخت کارت (شاپرک) در مورد خرید از طریق سامانه های فروش وجود داشت؛ گفت: پیش از این شرکت‌هایی که در ادبیات فنی به آن‌ها psp گفته می‌شود با مراجعه به واحدهای صنفی و مغازه‌ها، دستگاه های pos را در اختیار آنان قرار می‌دادند.
به گفته وی، هر یک از این دستگاه‌ها از طریق شرکت‌های psp به بانکی که دستگاه متعلق به آن بود، وصل می‌شد و هر گاه خریداری کارت بانکی خود را در آن دستگاه می‌کشید؛ معادل وجه از حساب خریدار کسر و به حساب فروشنده ظرف ۴۸ تا ۷۲ ساعت واریز می‌شد. پس از مدتی برخی بانک‌ها برای کسب سهم بیشتری از بازار خرید الکترونیکی، واریز آنی معادل وجه به حساب فروشنده را به عنوان یک مزیت پایانه های فروش خود، تبلیغ کرد البته بدون توجه به اینکه اساساً واریز آنی مغایر با قوانین پولی و بانکی است.
وی ادامه داد: صاحب نظران اقتصادی نیز معتقدند ارائه سرویس واریز آنی توسط یک بانک در واقع آغاز روندی بود که سایر بانک‌ها را به این جریان وارد کرد و به این ترتیب در زمانی کوتاه واریز آنی به مقوله ای فراگیر تبدیل شد که تبعات منفی پیدا و پنهان فراوانی برای اقتصاد کشور به دنبال داشت که مهم‌ترین این پیامدها گردش خارج از نظارت و قاعده پول بود تا جایی که برخی برآوردها از رشد سریع ارزش تراکنش‌های خرید و پرداخت در شبکه بانکی کشور خبر می‌داد.
قطبی افزود: این روند در حالی ادامه داشت که تقریباً نظارتی موثر بر میزان اجرای قوانین و مقررات ناظر بر نظام پرداخت در فرآیند واریز وجود نداشت و احتمال وقوع خطا و مشکل بسیار بالا بود. از سوی دیگر تلاش برای کسب سهم بیشتری از بازار، بانک‌ها را به رقابتی غیر منطقی وارد ساخته بود که هزینه آن را باید کاربران نظام پرداخت، پرداخت می‌کردند.
به گفته قطبی، در چنین شرایطی بود که طبق مصوبه شورای پول و اعتبار، بانک مرکزی به عنوان نهاد ناظر بازار پول و شبکه بانکی تصمیم گرفت با راه اندازی سامانه نظارتی، سر و سامانی به نظام پرداخت از طریق پایانه های فروش و کارت‌های بانکی بدهد. شبکه الکترونیکی پرداخت کارت یا همان شاپرک با همین مأموریت طراحی و اجرا شد.
قطبی در تشریح کار ویژه شاپرک گفت: شبکه الکترونیکی پرداخت کارت در کانون مثلثی با اضلاع بانک‌ها، بانک مرکزی و شرکت‌های ارائه خدمات پرداخت یا همان psp ها است و با یکپارچه سازی نظام پرداخت مبتنی بر کارت، وظایف مهمی را بر عهده دارد از جمله اینکه بر اجرای دقیق دستورالعمل‌ها و قوانین مصوب بانک مرکزی در حوزه نظام‌های پرداخت کارتی با تدوین استاندارد و اجرا توسط psp ها نظارت می‌کند. به این ترتیب خلأ نظارتی بر نظام پرداخت کارتی تا حدود زیادی پر خواهد شد.
** افزایش سطح نظارت بر تراکنش‌ها با شاپرک
وی ادامه داد: با ورود شاپرک عملاً بانک‌ها از تمرکز بر امر پرداخت رها شده و امکان تمرکز بیشتر را در حوزه تخصصی خود که بانکداری است، می‌یابند و شرکت‌های psp بر اساس قواعد اجرائی شاپرک در ارتباط با واحدهای صنفی قرار می‌گیرند و به ازای هر تراکنش خرید و پرداخت با کارت، کارمزدی از شاپرک دریافت می‌کنند.
مدیر عامل شاپرک افزود: به این ترتیب شبکه الکترونیکی پرداخت کارت علاوه بر اینکه بازوی نظارتی رگولاتور به حساب می‌آید، از نظر فنی نیز به وسیله سامانه های خود متصل کننده psp ها به سامانه ملی پرداخت ( NPS ) خواهد بود که تمام تراکنش‌های خرید با کارت از طریق عبور از آن صورت می‌گیرد.
قطبی از همین موضوع استفاده کرد و با اشاره به برخی اخبار نادرست که توقف واریز آنی وجوه خرید به حساب فروشندگان را از ۱۵ آذر ماه پیامد آغاز به کار شاپرک عنوان کرده بودند؛ گفت: خلاف آنچه در برخی خبرها عنوان می‌شد؛ توقف واریز آنی هیچ ارتباط مستقیمی با فعالیت شاپرک ندارد چرا که ده‌ها هزار دستگاه در فروشگاه‌ها تقریباً از نیمه شهریور به شاپرک متصل شده بودند و عملیات خرید و فروش از طریق آن‌ها بدون هیچ مشکلی صورت می‌گرفت و مشکلات از تاریخ ابلاغ بخشنامه توقف واریز آنی مطرح شده است.
مدیر عامل شاپرک گفت: رویه پرداخت و واریز در تمام دنیا، غیر آنی است مگر در برخی موارد خاص که آن‌ها هم تحت تدابیر بسیار سخت‌گیرانه و در قالب خدمات بانکی از قبیل اعطای خط اعتباری و با سقف مشخص برای افراد حقیقی یا حقوقی شناخته شده و مورد تایید بانک انجام می‌گیرد؛ این در حالی است که متأسفانه در کشور ما به همه دارندگان پایانه های فروش اجازه داده می‌شد از خدمات واریز آنی بهره‌مند شوند.
قطبی در پاسخ به این پرسش که با توقف واریز آنی، توجیه واحدهای صنفی برای قبول خرید با کارت توسط مشتریان چه خواهد بود، ضمن اینکه تسویه چند ساعته را خیلی متفاوت از واریز آنی ندانست گفت: از زاویه دیگری باید به موضوع نگریست؛ در واقع وجود پایانه خرید و فراهم بودن امکان خرید با کارت علاوه بر افزایش امنیت و رفاه و کاهش هزینه برای کسبه باید یکی از حقوقی باشد که مشتریان از فروشندگان مطالبه می‌کنند.
به گفته وی، به عبارت دیگر ما در کشورمان باید به این سمت حرکت کنیم که از فروشگاه‌هایی که امکان خرید با کارت در آن‌ها فراهم نیست، خرید نکنیم چرا که در واقع این حق برای خریدار توسط آن واحد صنفی به رسمیت نشناخته شده است که با پول نقد خرید نکند.
وی تأکید کرد: توجه داشته باشیم که واحدهای صنفی ما هم پول کالاهایی را که برای عرضه می‌خرند به صورت نقد پرداخت نمی‌کنند بنا بر این واریز پول با کمی تأخیر مقوله ای خارج از عرف کار خرید و فروش نیست که واحدهای صنفی با آن بیگانه باشند یا توجیه اقتصادی فعالیت آنان را از بین ببرد اما متأسفانه از آنجایی که طی چند سال اخیر واریز آنی به نادرست در کشور ما رواج پیدا کرده در ابتدای توقف این روند نادرست و پر ریسک، طبیعی است که گلایه‌هایی وجود داشته باشد.
مدیر عامل شاپرک در پایان گفت: واحدهای صنفی باید متوجه این نکته باشند که رسیدی که دستگاه pos یا همان پایانه خرید در اختیار آنان قرار می‌دهد در حکم سند معتبر واریز پول به حساب آن‌ها است و در صورت بروز هر مشکلی می‌توانند با در دست داشتن آن سند که در حافظه دستگاه نیز ذخیره می‌شود، مغایرت‌های احتمالی را برطرف کنند.
وی در پاسخ به این سؤال که برای استفاده از پایانه با چند حساب بانکی آیا تمهیدی دیده شده است اظهار داشت: سامانه شاپرک قابلیت اتصال حداقل ۱۰ حساب بانکی به یک دستگاه pos را دارد و کسبه می‌توانند از این به بعد از حساب‌های خود بر روی یک پایانه بهره‌مند شوند.
پاسخ : زیر و بم شبکه الکترونیکی پرداخت کارتی/چرا واریز آنی وجه متوقف شد
