نخستین‌های ماه کدام بودند؟
نخستین ماهنورد چین پس از حدود دو هفته بر سطح ماه فرود آمد؛ به این بهانه مروری بر تاریخچه اکتشافات فضاپیماهای بدون سرنشین و مأموریت‌های سرنشین‌دار به ماه خواهیم داشت.
به گزارش سرویس علمی خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، در زمان جنگ سرد (1991-1947 میلادی) رقابت شدیدی در حوزه فضا بین اتحاد جماهیر شوروی سابق و آمریکا وجود داشت، اما شوروی موفق شد با انجام مأموریت بدون سرنشین به ماه از رقیب خود پیشی بگیرد.
اتحاد جماهیر شوروی / روسیه
شوروی در قالب برنامه لونا (Luna Program) اکتشافات در قمر زمین را آغاز کرد؛ در پی سه مأموریت بدون نام و ناموفق در سال 1958 میلادی، این کشور با انجام سه مأموریت موفق در سال 1959 میلادی به عنوان پیشتاز اکتشافات در ماه شناخته شد.
نخستین فضاپیمایی که موفق به فرار از گرانش زمین و پرواز در اطراف ماه شد لونا-1 نام دارد؛ لونا-2 نیز نخستین کاوشگری بود که بر سطح ماه فرود آمد و نخستین تصاویر از بخش دور ماه نیز در مأموریت لونا-3 تهیه شدند.
نخستین فضاپیمایی که فرود نرم و کنترل شده‌ای را بر سطح ماه تجربه کرد، لونا-9 و نخستین کاوشگر بدون سرنشین که در مدار ماه به چرخش درآمد، لونا-10 بودند که هر دو مأموریت در سال 1966 انجام شدند.
جمع آوری نمونه‌های سنگ و خاک و بازگرداندن به زمین نیز طی سه مأموریت لونا-16 در سال 1970 میلادی، لونا-20 در سال 1972 میلادی و لونا-24 در سال 1976 میلادی انجام شدند که در مجموع 0.3 کیلوگرم نمونه جمع‌آوری و به زمین منتقل شد.
دو ماهنورد رباتیک پیشگام نیز در قالب برنامه لونوخود (Lunokhod Program) بر سطح ماه فرود آمدند.
ماهنورد Lunokhod1 نخستین سطح‌نورد فضایی جهان محسوب می‌شود که در سال 1970 میلادی بر سطح ماه فرود آمد و Lunokhod2 که مدل پیشرفته‌تری محسوب می‌شد، در سال 1973 راهی ماه شد؛ همچنین ماهنورد Lunokhod3 در سال 1977 طراحی شد، اما بدلیل کمبود بودجه هرگز به فضا پرتاب نشد.
پس از جدا شدن روسیه از اتحاد جماهیر شوروی سابق در سال 1991 میلادی، برنامه فضایی این کشور تحت نظارت آژانس فضایی فدرال روسیه «روسکاسموس» پیگیری شد.
برنامه اکتشافی روسیه در ماه با مأموریت Luna-Glob ادامه پیدا کرد؛ این مأموریت بر اساس طرحی مربوط به سال 1997 میلادی برنامه‌ریزی شد که شامل پرتاب یک مدارگرد به ماه تا سال 2012 میلادی بود؛ این مأموریت ابتدا به سال 2014 و سپس 2015 موکول شد و در نهایت بازه زمانی 2016 میلادی برای انجام این مأموریت در نظر گرفته شد.
روسیه قصد دارد پس از انجام مأموریت Luna-Glob، ساخت پایگاه رباتیک دائم بر سطح ماه را آغاز کند.
ایالات متحده آمریکا
آمریکا که در حوزه اکتشافات در ماه حدود هفت سال از رقیب خود عقب مانده بود، در قالب برنامه سرویر (Surveyor Program) آزمایشگاه پیشرانه جت، نخستین کاوشگر بدون سرنشین خود را چهار ماه پس از مأموریت لونا-9 شوروی در سال 1966 میلادی راهی ماه کرد.
برای جبران عقب‌ماندگی در این بخش، بطور همزمان برنامه آپولو (Apollo Program) برای سفر سرنشین‌دار به ماه با جدیت پیگیری می‌شد؛ این برنامه از سال 1961 آغاز و تا 1972 میلادی ادامه داشت.
برجسته‌ترین دستاورد در برنامه آپولو، گام نهادن نخستین انسان بر سطح ماه بود؛ «نیل آرمسترانگ» به همراه «باز آلدرین» و «مایکل کالینز» در 20 جولای 1969 میلادی در قالب مأموریت آپولو 11 راهی ماه شدند و «آرمسترانگ» بعنوان نخستین انسان بر ماه قدم گذاشت.
بجز مأموریت آپولو 11، پنج مأموریت دیگر در قالب برنامه آپولو انجام شد؛ در مجموع طی شش مأموریت سرنشین‌دار به ماه تا دسامبر 1972 میلادی، 12 فضانورد بر ماه قدم نهادند.
در سال 1994 میلادی ناسا با همکاری وزارت دفاع، فضاپیمای Clementine را به مدار ماه ارسال کرد؛ در این مأموریت نخستین نقشه توپوگرافی از قمر زمین و نخستین تصاویر چند طیفی از سطح ماه تهیه شدند.
اکتشافات در ماه با مأموریت Lunar Prospector ناسا در سال 1998 ادامه پیدا کرد؛ همچنین دو فضاپیمای GRAIL در دسامبر 2011 و ژانویه 2012 به مدار ماه پرتاب شدند که پس از اتمام مأموریت در دسامبر 2012 به سطح ماه برخورد کردند.
در حال حاضر برخلاف تمایل روسیه و چین به انجام سفر سرنشین‌دار به ماه، ناسا تمایلی به تکرار این مأموریت نداشته و تمرکز اصلی برنامه بلند مدت فضایی خود را بر روی مأموریت سرنشین‌دار به مقاصد دورتر از جمله سفر به یک سیارک یا مریخ قرار داده است؛ این کشور همچنین برنامه‌ای برای ساخت پایگاه فضایی بر سطح ماه تا سال 2024 میلادی دارد.
ژاپن
در سال 1990 میلادی محققان ژاپنی با پرتاب فضاپیمای Hiten، نام خود را بعنوان سومین کشور که موفق به ارسال کاوشگر به مدار ماه شد، ثبت کردند.
این فضاپیما در مدار ماه، مدارگرد کوچک‌تری به نام Hagoromo را رها کرد، اما فرستنده مدارگرد دچار نقص عملکرد شد که این مسئله مانع از انجام مطالعات علمی در ادامه مأموریت شد.
مأموریت SELENE با نام مستعار Kaguya دومین فضاپیمای مدارگرد ژاپن محسوب می‌شود؛ این مدارگرد مجهز به یک دوربین ویدئویی با کیفیت بالا و دو ماهواره کوچک فرستنده رادیویی بود.
آژانس اکتشافات هوافضای ژاپن (JAXA) طی سال 2007 تا 2009 میلادی در این مأموریت، داده های ژئوفیزیک را از ماه جمع آوری و نخستین فیلم های ویدئویی با کیفیت بسیار بالای خارج از مدار زمین را تهیه کرد.
آژانس فضایی اروپا
فضاپیمای SMART-1 در سال 2004 میلادی توسط محققان آژانس فضایی اروپا (ESA) به فضا پرتاب شد و در مدار ماه قرار گرفت؛ در این مأموریت نخستین بررسی دقیق از عناصر شیمیایی در سطح ماه انجام شد.
هند
نخستین مأموریت اکتشافی هند در ماه Chandrayaan-1 بود که شامل یک مدارگرد و یک برخورد کننده بود که در سال 2008 میلادی به فضا پرتاب شدند؛ در این مأموریت نقشه زمین‌شناسی، کانی‌شناسی و شیمیایی با وضوح بسیار بالا از سطح ماه تهیه شد و وجود مولکول های آب در خاک ماه را تأیید کرد.
مأموریت Chandrayaan-2 نیز شامل یک مدارگرد و ماهنورد است که سال 2017 میلادی به ماه پرتاب خواهد شد؛ محققان این کشور امیدوارند تا سال 2020 میلادی بتوانند فضانوردی را به ماه ارسال کنند.
چین
کشور چین برنامه اکتشافات در ماه را در قالب برنامه چانگه (Chang'e Program) و با پرتاب کاوشگری با نام Chang'e-1 در سال 2007 میلادی آغاز کرد؛ این کاوشگر پس از اتمام مأموریت با هدایت تیم کنترل‌کننده زمینی به سطح ماه برخورد کرد.
کاوشگر Chang'e-2 نیز سه سال بعد (سال 2010) پرتاب شد و پس از چرخش در مدار ماه، راهی مأموریت در عمق فضا برای بررسی یک سیارک شد؛ پیش‌بینی می‌شود که این کاوشگر تاکنون بیش از 300 میلیون کیلومتر از زمین فاصله گرفته باشد که طولانی‌ترین سفر یک فضاپیمای چین محسوب می‌شود.
چین در دور جدید توسعه برنامه فضایی خود و در قالب مأموریت Chang'e-3، نخستین ماهنورد این کشور را برای انجام تحقیقات بر سطح ماه به فضا پرتاب کرده است.
ماهنورد «Jadde Rabbit» یا «یوتو» روز یکشنبه اول نوامبر 2013 (10 آذر 92) توسط موشک لانگ مارچ-3B به فضا پرتاب شد و دیروز(شنبه) پس از 13 روز در سطح ماه فرود آمد.
چین در کنار توسعه برنامه چانگه امیدوار است که بین سال‌های 2025 و 2030 میلادی موفق به فرستادن فضانورد به ماه شود.
